Let op!
Deze pagina wordt niet meer onderhouden. Ga aub naar mijn pagina over mijn project ‘Voetsporen‘.
Ik stap in de voetsporen van vroegere tekenaars in Culemborg. Ik maak een tekening anno nu, zoveel mogelijk op dezelfde plek waar zij ooit een tekening maakten. Veel kunstenaars gebruikten die schetsen ter voorbereiding van een schilderij dat ze in hun atelier maakten. Ik geef een voorkeur aan ter plaats gemaakte schetsen: het gaat mij ook om de ‘historische sensatie’ om op dezelfde plek als mijn voorgangers te tekenen.
I step in the shoes of earlier artists in Culemborg. I make a sketch of today, as much as possible on the same spot where they made there sketches. Many artists made these sketches to prepare paintings that they made in their studios. I prefer to work with sketches made on location: for me, it is also about the ‘historic sensation’ of drawing on the very same spot as my predecessors.
Stadhuis – Town hall
Jan Weissenbruch (1822-1880) maakte een schets (en later een schilderij) van de zijkant van het oude Stadhuis. Schets en schilderij maken duidelijk dat er behoorlijk wat is verbouwd: de kenmerkende strepen van het stadhuis zijn pas later aan de zijkant aangebracht, net als wat raampjes en luiken. Verder het is plaatsje nu een heel smal steegje: links en rechts is er flink gebouwd.
Jan Weissenbruch (1822-1880) made a sketch to prepare a painting of the side view on the old twon hall. Sketch and painting show clearly that a lot of construction work has been done: the typical stripes of the town hall are applied later on this side, just like the windows and shutters. Also, the little square had become a very narrow alley: on the left and right, new buildings have been built.
Everwijnstraat
Een andere schets van Jan Weissenbruch (1822-1880), op basis waarvan hij schilderij hieronder maakte van de Everwijnstraat. De Binnenpoort en het gebouw rechts (op mijn schets het tweede van rechts, met het rode dak) staan er nog, de rest is inmiddels verbouwd of gebouwd na Weissenbruchs tekening.
Another sketch by Jan Weissenbruch (1822-1880), based on which he made the painting of the Everwijnstraat you see below. The Binnenpoort (Inner Gate) and the building on the right (on my sketch the second house from the right, with the red roof) are still there, all other houses have been changed or have been built after Weissenburch made his drawing.
Zandstraat
Hierboven zie je een schets van de voormalige smederij in de Zandstraat, getekend door Cornelis Springer (1817-1891) rond 1860. De schets diende ter voorbereiding voor een groter schilderij, en dat schilderij heb ik als uitgangspunt genomen voor mijn schets.
Above you see a sketch of the old blacksmith’s shop in the Zandstraat, drawn by Cornelis Springer (1817-1891) around 1860. The sketch was made to prepare a painting that is larger and I took that larger painting as a starting point for my sketch.
Omdat de oude smederij het enige gebouw op het schilderij is dat er nu nog staat heb ik alleen dat gebouw getekend. Het zou kunnen dat de huizen met trapgevels die je op mijn schets ziet – een ervan zie je pal van opzij, het hangt iets schuin naar voren – er toen ook al stonden. Springer maakte namelijk ook een winterversie met een kale boom en daarop staan twee panden die er op lijken – zie hieronder.
Because the old blacksmith’s shop is the only building on the painting that still stands, I only coloured that one in my sketch. It could be that the houses with the stepped gables that you see on my sketch – one of them you see at a right angle, it leans a bit – were also there when Springer made his painting. Springer made also a winter version of the scene, and because of the bare trees, we can see two houses that look like the ones on my sketch.
Binnenpoort (1)
Deze aquarel van de Binnenpoort, gezien vanaf de Markt, is gesigneerd ‘J. le Blanc’ en dateert van rond 1900. ‘J. le Blanc’ is één van de pseudoniemen van Adriaan Terhell (1863-1949). Wat mij bij oude tekeningen en foto’s opvalt is dat de trapgevels bij de huizen links en de balustrade bovenop de Binnenpoort kennelijk van vrij recente datum zijn.
This watercolour of the Binnenpoort (‘Inner Gate’), seen from the Markt, is signed ‘J. le Blanc’ and was made around 1900. ‘J. le Blanc’ is one of pseudonyms of Adriaan Terhell (1863-1949). What strikes me seeing these old drawings or photos is that the stepped gables of the houses on the left and the balustrade on the Binnenpoort are of a rather recent date.
Binnenpoort (2)
Van deze aquarel van Jan Weissenbruch (1822-1880) van de Binnenpoort, heb ik alleen een zwart-witafbeelding waar het topje van de Binnnepoort ontbreekt (ik weet niet of die top er op zijn schets wel helemaal op staat). Rechts van de Binnenpoort lijkt er weinig veranderd sinds ongeveer 1860 (hoewel de huizen voor het bruggetje vervangen zijn), maar links is de situatie volledig veranderd.
Of the watercolour of the Binnenpoort made by Jan Weissenbruch (1822-1880), I only have this black-and-white image, where the top of the Binnenpoort is cut off (I don’t know if the top is actually there on his sketch). To the right of the Binnenpoort, it looks very similar to the situation around 1860 (even if the houses in front of the bridge have been replaced), on the left side the situation is completely different.
Dezelfde schets van mij vergeleken met een tekening van Willem Koekkoek (1839-1895), getekend van vrijwel exact hetzelfde standpunt.
The same sketch by me compared to one made by Willem Koekkoek (1839-1895), drawn from almost exactly the same spot.
Binnenpoort (3)
Lambertus Johannes Hansen (1803-1859) maakte deze aquarel van de zijkant van de Binnenpoort en de huizen daarvoor in 1844. Tegenwoordig is er van die huizen niets meer over. Op deze plek vind je nu de met klimop begroeide achterkant van de kledingwinkel Anna van Toor en een verwilderde tuin met flinke bomen, die het zicht op de Binnenpoort flink belemmeren.
Lambertus Johannes Hansen (1803-1859) made this watercolor of the side of the Binnenpoort and the houses in front of it in 1844. Nowadays, these houses have all disappeared. Now you will find the back of fashion shop Anna Van Toor, overgrown with ivy, and an unkempt garden with trees that obstruct the view on the Binnenpoort.
Binnenpoort (4)
Een bekend huis bij (of eigenlijk: in) de Binnenpoort. De schets bovenaan is gemaakt door de bekende schilder Willem Koekkoek (1839 -1895). Het huis is vrijwel ongewijzigd sinds Koekkoeks schets.
A well known hous near (in fact: in) the Binnenpoort. The sketch on top was made by the famous painter Willem Koekkoek (1839 – 1895). The house is almost unchanged since Koekkoek’s sketch.
Markt (1)
Dit rijtje huizen op de Markt werd op 30 augustus 1859 getekend door Cornelis Springer (1817-1891). Rechtsboven zie je enkele details van het rijk gedecoreerde huis (het tweede van links, ‘Het huis met de hoofden’). Het huis links, waarvan we alleen de barokke omlijsting van de deur en het raam zien, en de twee huizen daarnaast lijken de tijd vrijwel ongewijzigd te hebben doorstaan. Ook het vijfde huis, met de klokgevel lijkt er nog te staan. Het huis op de hoek van de Markt, het voormalige politiebureau, werd in 1912 gebouwd.
This row of houses on the Markt was drawn on August 30, 1859, by Cornelis Springer (1817-1891). At the top right you see some details from the richly decoreated house, second from the left (‘The House with the Heads’). The house on the left, of which we only see the baroque framework around the door and the window, and the next two houses seems to have survived almost unchanged. Also the fifth house, with its ‘clock gable’ looks unchanged. The house on the corner of the Markt, the former police station, was built in 1912.
Markt (2)
Cornelis Borgstein (1917-?) tekende de hoek van de Markt en de Grote Kerkstraat. Waarschijnlijk maakte hij hem niet ter plaatse (het zou een ets kunnen zijn) We zien dat de huizen vooraan helemaal zijn vervangen door nieuwere panden – voor het witte hoekpand (nummer 36) vond ik het verrassend recente bouwjaar 1968. De toren en de zijbeuk van de ‘Grote of Barbarakerk’ staan er al eeuwen.
Cornelis Borgstein (1917-?) drew this corner of t’he Markt and the Grote Kerkstraat. Probably, he didn’t make it ‘on location’ (it might be an etching). We see that the houses on the Markt have all been replaced – for the white building on the corner I found the surprisingly recent 1968 as year of construction. The tower and the side wing of the ‘Grote of Barbarakerk’ have been standing for ages.
Scherpenhoek (1)
Cornelis Springer (1817-1891) maakte zijn schets van de Scherpenhoek en links het Van Riebeeckhuis (officiële naam ‘De Fonteyn’) op 31 augustus 1859. Het is goed te zien dat het huidige uiterlijk de twee van het Van Riebeeckhuis van recente datum is: de twee trapgevels rechts op mijn schets zijn toegevoegd, de trapgevel op Springers tekening is juist verdwenen.
Cornelis Springer (1817-1891) made his sketch of the Scherpenhoek (‘Sharp corner’) and the Van Riebeeckhuis (official name is ‘De Fonteyn’) on the left on August 31, 1859. You can see that the gable of the Van Riebeeckhuis is of a recent date: the stepped gables on my sketch were added later, the stepped gable on Springer’s sketch has disappeared.
Willem Koekkoek (1839 -1895) maakte deze schets vanuit een net iets ander standpunt.
Willem Koekkoek (1839 -1895) made this sketch from a slightly different position.
Scherpenhoek (2)
Rond 1860 maakte Jan Weissenbruch (1822-1880) een schets van de Scherpenhoek (een aquarel waar ik helaas slechts een zwartwit-afbeelding van heb), de Achterstraat in kijkend. Links op zijn schets zie je het silhouet van de Fransche School, nu een theater. Zijn schets was het uitgangspunt voor het schilderij dat je hieronder ziet. Daar heeft Weissenbruch de Fransche School weggelaten, wat de Scherpenhoek een open en ruimtelijke indruk geeft, terwijl het, toen en nu, een vrij nauw kruispunt is.
Around 1860, Jan Weissenbruch (1822-1880) made a sketch of de Scherpenhoek (a watercolour of which I only have a black-and-white image), looking into the Achterstraat. On the left, you see the silhouette of the Fransche School, today a theatre. His sketch was the starting point of the painting you see below. He left out the Fransche School, given the Scherpenhoek the impression of a wide, open streetcorner, while in reality it is (and was) a narrow crossroads.
Achterstraat
Boven een schets van Willem Koekkoek (1839 -1895), daaronder de situatie anno 2021. Zoals je kunt zien, is dit stukje van de Achterstraat bij de Scherpenhoek al dik anderhalve eeuw hetzelfde samenraapsel van muurtjes met poorten, schuurtjes en huizen die op scheve percelen staan. Het huis links op de hoek is vervangen, net als het huis uiterst rechts – het huidige huis dateert van 1881. Er zijn nog meer huizen verdwenen en vervangen, maar het globale beeld is hetzelfde gebleven
On top a sketch by Willem Koekkoek (1839 -1895), below the situation in 2021. As you can see, this part of the Achterstraat, near the Scherpenhoek has been for at least one and a half century the same hodgepodge of low walls with gates, sheds and houses on skewed plots. The house on the left corner has been replaced, just as the house at the right – the house that stands there now dates from 1881. Still more houses have disappeared or have been replaced, but the global picture has remained the same.
Landsmeerbrug
Een ander werk van Willem Koekkoek (1839 -1895), met daarop de Landsmeerbrug (ook wel Lanxmeerbrug). Dit is het bruggetje tussen de Varkensmarkt en de Binnenpoort (die ook wel Lanxmeerpoort wordt genoemd). We beginnen deze keer bij het schilderij.
Another work by Willem Koekkoek (1839 -1895, with the Landsmeerbrug (also called Lanxmeerbrug). This is the small bridge between the Varkensmarkt and the Binnenpoort (also calles Lanxmeerpoort). This time, we start with the painting.
In het Rijksmuseum vinden we twee schetsen die Willem Koekkoek maakte ter voorbereiding van dit schilderij: een schets van de huizen links van de brug en een schets van de huizen rechts van de brug, met de Binnenpoort die er net bovenuit steekt.
In the Rijksmuseum, we find two sketches by Willem Koekkoek, made in preparation for this painting: a sketch of the houses left of the bridge and a sketch of the houses right of the bridge, where you can see the Binnenpoort sticking out.
De schets met de huizen links van de brug: deze zijn inmiddels allemaal verdwenen en vervangen door nieuwe huizen. Ook de huizen aan de overkant van de brug bestaan niet meer.
The sketch with the houses left of the bridge: nowadays these houses have all been replaced. Also, the houses on the other side of the bridge don’t exist anymore.
De schets met de huizen rechts van de brug. Het huis met de erker links is ook nu nog goed te herkennen, net als de Binnenpoort. De lagere huizen op de voorgrond zijn verdwenen.
The sketch with the houses to the right of the bridge. The house with the bay window is easily recognisable today, just like the Binnenpoort. The lower houses in the foreground have disappeared.
Mijn schets van de situatie anno 2021. Waar Koekkoek in zijn tijd op straat kon staan om de tekeningen te maken, moet je nu de tuin van de bewoner van het huis met de erker in – bedankt voor de toestemming om in de tuin te mogen tekenen. Het huis met de erker en de Binnenpoort zijn vrijwel ongewijzigd (de Binnenpoort heeft wel balustrades gekregen), voor de rest is er flink gesloopt en verbouwd.
My sketch of the situation in 2021. Koekkoek, in his time, could stand in the street to make his drawing, nowadays you have to access the garden of the owner of the house with the bay window – thanks for the permission to draw there. The house with the bay window and the Binnenpoort have remained nearly unchanged (the Binnenpoort got balustrades), for the rest, there has been a lot of demolition and construction works.
Uitzicht vanaf de Oostersingel – View from the Oostersingel
Jan de Beijer maakte bovenstaande tekening op 20 juli 1750 aan de Oostersingel. De kerk links is de Sint Janskerk, afgebroken in 1826. Ook de toren met kantelen en het gebouw rechts zijn verdwenen. Wat nog te herkennen is, is de Binnenpoort en het water van de gracht zelf. Zoals je op de tekening hieronder (gemaakt op 22 februari 2022) ziet, wordt het uitzicht nu grotendeels belemmerd door de bomen – je ziet rechts nog een stukje van de Binnenpoort. Een beetje jammer, eigenlijk.
Jan de Beijer made the drawing above on July 20, 1750 at the Oostersingel. The church on the left is the Sint Janskerk, broken down in 1826. The tower with the battlements and the large building on the right have also disappeared. What is still recognisable are the Binnenpoort and the water of the moat itself. As you can see on the drawing below (made on February 22, 2022), the view is obstructed by trees – at the right you can still see part of the Binnenpoort. A pity, more or less…
Grote Kerkstraat
Willem Koekkoek (1839-1895) tekende de Grote Kerkstraat, met de ‘Grote of Barbarakerk’ rechts en dan het zicht richting de Markt, waarschijnlijk in de jaren 1870. De kerk is nagenoeg onveranderd, maar verderop zijn alle huizen en ook het pand op de markt inmiddels vervangen of rigoureus verbouwd. Je moet vrij dicht op de kerk staan om dit uitzicht te kunnen tekenen, wat bij zowel Koekkoek als bij mij tot perspectivische vergissingen heeft geleid.
Willem Koekkoek (1839-1895) drew the Grote Kerkstraat with the ‘Grote of Barabarakerk’ and the view towards the market square, probably in the 1870s. The church is almost identical still, but the houses in de street and on the Markt have all been replaced or changed. You have to stand close to the church to draw this view, which leads to perspective mistakes, in Koekkoek’s as well as my drawing.
Wordt vervolgd – To be continued…
Bij het maken van deze vergelijkingen heb ik dankbaar gebruik gemaakt van twee boekjes van Peter Schipper/Making these comparisons, I gratefully use two books by Peter Schipper:
- Een penseel vol waarheid – Cornelis Springer en Jan Weissenbruch in Culemborg (Museum Elisabeth Weeshuis, 2004)
- Lambertus Johannes Hansen: Op zoek naar het verloren Culemborg (Genootschap A.W.K. Voet van Oudheusden, Culemborgse Voetnoten, 2010-42)